Odleżyny

Odleżyny- uszkodzenie skóry i leżących pod nią tkanek na skutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku spowodowanego niedokrwieniem tkanek, a tym samym powodującego ich niedotlenie, przez co dochodzi do martwicy. Powstają najczęściej u osób obłożnie chorych, które mają problemy z poruszaniem się oraz osób niezdolnych do ruchu. Z reguły pojawiają się w miejscach, które mają styczność z podłożem, czyli głównie w okolicy kości krzyżowej i ogonowej, na pośladkach, piętach lub biodrach.

Pomimo szybkiego rozwoju nauk medycznych i dużego postępu technologicznego, odleżyny są coraz częstszym problemem, z którym współczesna medycyna nie potrafi sobie poradzić.

Czynniki wpływające na powstanie odleżyn:

• zaburzenia ze strony układu nerwowego jak porażenia czy brak czucia
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia
• podatność na uszkodzenia skóry wynikająca z obniżenia wrażliwości na bodźce bólowe i czuciowe
• ograniczone zakresy ruchu
• długotrwałe przebywanie w jednej pozycji
• zaburzenia przemiany materii

Początkowe objawy niedokrwienia wyglądają niepozornie. W pierwszym etapie tworzenia odleżyny dochodzi do lekkiego zaczerwienienia, które blednie pod wpływem  . Potem zaczerwienienie zmienia swoją postać do nieblednącego pod wpływem ucisku, aż w końcu w miejscu zaczerwienienia powstaje rana, która, zaniedbana, coraz bardziej się powiększa i pogłębia, sięgając wewnętrznych tkanek i narządów.

By ułatwić podejmowanie decyzji o sposobie leczenia osoby z odleżynami wprowadzono  5-cio stopniową skalę klasyfikacji odleżyn:

1. Blednące zaczerwienienie, rumień:

• lekki ucisk palca powoduje zblednięcie tego zaczerwienienia, co wskazuje, że mikrokrążenie nie jest jeszcze zatrzymane i uszkodzone

2. Nieblednące powiększające się zaczerwienienie, tkanka twarda w dotyku:

• po zakończeniu ucisku rumień nie ustępuje
• mikrokrążenie jest uszkodzone
• występuje zapalenie i obrzęk tkanek, mogą pojawić się pęcherze lub powierzchniowy obrzęk
• cebulki włosowe i gruczoły potowe są tylko częściowo uszkodzone lub usunięte
• zakończenia nerwowe mogą być odsłonięte czemu towarzyszy ból

3. Głębokie uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkaną podskórną:

• dochodzi do martwicy z odsłonięciem głębszych warstw skóry począwszy od naskórka, poprzez skórę właściwą i tkankę podskórną
• widoczne są głębokie ubytki tkanki, a rana otoczona jest rumieniem i obrzękiem
• dno rany może być wypełnione żółtymi masami rozpadających się tkanek lub czerwoną ziarniną
• zanik cebulek włosowych i gruczołów potowych
• uszkodzone tkanki występują poniżej zakończeń nerwowych, w związku z czym zwykle nie są bolesne

4. Uszkodzenie rozpościera się w stronę podskórnej tkanki tłuszczowej i dochodzi do kości. Występuje martwica z odczynem zapalnym kości i odczynowym zapaleniem stawów:

• obumarła tkanka jest widoczna, dno rany może być pokryte czarną martwicą
• brzeg odleżyny jest raczej dobrze odgraniczony ale martwica obejmuje także otaczające ją warstwy skóry

5. Zaawansowana martwica rozpościera się w stronę powięzi i mięśni:

• zniszczenie może obejmować stawy i kości
• powstają jamy mogące się komunikować ze sobą
• w ranie są rozpadające się masy tkanek i czarna martwica

Leczenie odleżyn możemy podzielić na dwa typy:

1. Leczenie ogólne:

• Ustala się stopień zaawansowania odleżyn
• Zapewnienie pacjentowi odpowiedniego odżywiania
• Należy ocenić powikłania
• Następuje zwalczanie bólu i zmniejszenie ucisku
• Leczenie miejscowych i ogólnych zakażeń oraz chirurgiczne postępowanie naprawcze

2. Leczenie miejscowe:

• Zapobieganie dalszym uszkodzeniom skóry
• Przemycie ran odpowiednim roztworem
• Użycie opatrunków hydrokoloidowych, półprzepuszczalnych, piankowych albo poliuretanowych
• Opracowanie ran za pomocą metod autolitycznych, mechanicznych, enzymatycznych lub chirurgicznych

3. Leczenie odleżyn można wspomagać:

• Stymulacją elektryczną
• Ekspozycją na tlen w komorze hiperbarycznej
• Ekspozycją na promieniowanie podczerwone lub ultrafioletowe
• Napromieniowaniem wiązką laserową o małej energii
• Stosowaniem ultradźwięków
• Podawaniem czynników wzrostu
• Wprowadzaniem do ran sterylnych larw wybranych gatunków much

Leczenie odleżyn jest bardzo trudne, drogie i czasochłonne. Wymaga ścisłej współpracy zespołu osób zajmujących się pacjentem tj. lekarzy, pielęgniarek, rehabilitanta i dietetyka. Dlatego lepiej zapobiegać ich powstawaniu, a niżeli później je leczyć.

Profilaktyka w przypadku odleżyn obejmuje dwa aspekty:

1. Pielęgnację skóry:

• Ciało należy oglądać codziennie, zwłaszcza w miejscach podatnych na tworzenie się odleżyn
• Skórę należy myć ciepłą wodą stosując delikatne środki myjące (ph=5,5)
• Należy zapobiegać nadmiernemu wysuszaniu skóry
• Unikanie silnych kosmetyków
• Unikanie stosowania spirytusu
• Dbanie o higienę
• Ochrona przed uszkodzeniami mechanicznymi

2. Stosowanie środków pomocniczych, ortopedycznych i systemów przeciwodleżynowych:

• Materace czy poduszki piankowe, nadają się dla osób o niskim stopniu zagrożenia odleżynami. Są jednak najtańsze i najlżejsze.
• Materace i poduszki żelowe redukują tarcie, korygują pozycję osoby siedzącej, ale są dość ciężkie i wymagają żmudnego rozgniatania przed użyciem gdyż żel ulega dezorganizacji. Ponadto ich żywotność to kilka lat.
• Poduszki i materace wodne mają dużą wagę oraz spory współczynnik tarcia, jednak są one lepsze niż tradycyjny materac czy poduszka piankowa.
• Materace pneumatyczne są najlepsze wśród statycznych rozwiązań, gdyż dzięki konstrukcji składającej się z dużej ilości małych, elastycznych komór wypełnionych powietrzem, chronią przed działaniem głównych czynników powodujących powstawanie odleżyn.
• Materace zmiennociśnieniowe działają na zasadzie wtłaczania do odpowiednich komór powietrza. Znikanie ciśnienia i jego rośnięcie od zera do maksimum powoduje masaż i w efekcie zwiększone ukrwienie  części ciała stykających się z materacem. Taka zmiana punktów podparcia i nieustający lekki masaż zabezpieczają przed powstaniem odleżyn i pozwalają na szybsze wygojenie się ran, jeżeli odleżyny już powstały.

Materace i poduszki statyczne czyli wykonane z pianki, żelu, wypełnione wodą czy pneumatyczne zapewniają równomierne rozłożenie ciężaru ciała na dużej powierzchni i zapobiegają miejscowemu uciskowi. Są jednak przeznaczone dla osób z dobrą kondycją ogólną. Natomiast materace zmiennociśnieniowe mogą i powinny być stosowane przez osoby długotrwale unieruchomione.

Bibliografia:

1. ODLEŻYNY - PRZYCZYNY, ZAPOBIEGANIE, LECZENIE, Maria Kolomecka
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Odleżyna
3. http://cnz-rehabilitacja.pl/static/download/WYKŁAD-ODLEŻYNY.pdf